De kenmerken van Biedermeierkunst - Een blik achter de schermen van de burgerij

Het Biedermeier-tijdperk was een periode van grote omwentelingen - zowel in de kunst als in de maatschappij en de politiek in het algemeen. Het tijdperk liep van het einde van het Congres van Wenen in 1815 tot het begin van de burgerlijke revolutie in 1848 in de landen van de Duitse Confederatie. In deze periode ontwikkelde zich niet alleen een zeer specifieke stijl in de beeldende kunst, maar ook in de literatuur, het theater, de architectuur, de binnenhuisarchitectuur en de mode.

De schilderkunst bracht verschillende nieuwe genres voort of herinterpretaties van bekende onderwerpen, bijvoorbeeld "kamerschilderijen" of landschaps- en portretschilderkunst. Typische Biedermeier-kunstkenmerken waren idyllische en harmonieuze scènes uit het privéleven van mensen en een bijzonder realistische weergave van de onderwerpen.

Sociale en politieke context van het Biedermeier kunsttijdperk

De kunstwerken van een tijdperk weerspiegelen vaak de sociale en politieke omstandigheden. Kunstenaars verwerken zowel hun persoonlijke emoties als de stemming in de samenleving in hun werken. Dit geldt vooral voor Biedermeierkunst.

Om het Biedermeier kunsttijdperk te begrijpen, is het de moeite waard om de omstandigheden waaronder het ontstond te onderzoeken. Aan het begin van de 19e eeuw onderging heel Europa een grote politieke omwenteling. In 1813 verloor Napoleon de beslissende Slag bij Leipzig tegen de alliantie van Rusland, Pruisen, Oostenrijk en Zweden. Als direct gevolg hiervan werd hij in 1814 uit zijn ambt gezet. Later datzelfde jaar stelden de zegevierende machten de naoorlogse orde en nieuwe nationale grenzen vast op het Congres van Wenen.

Tijdens dit proces werd de monarchie sterker en werden veel progressieve veranderingen van de voorgaande decennia teruggedraaid ("Restauratie"). Dit werd vooral duidelijk in de "Carlsbad-decreten". Om een mogelijke revolutie in de kiem te smoren, kwamen de vertegenwoordigers van de Duitse Confederatie talrijke beperkende maatregelen overeen. Deze omvatten aanzienlijke beperkingen van de vrijheid van meningsuiting, censuur van de pers en controle van de universiteiten.

Geconfronteerd met deze politieke en sociale regressie namen veel mensen ontslag en keerden ze de dagelijkse politiek de rug toe. Uit angst voor represailles namen ze ook niet deel aan politieke evenementen en begonnen ze de realiteit te ontkennen. Ze negeerden zowel de beperkingen van hun vrijheid als de armoede in andere delen van de bevolking of de gevolgen van de industrialisatie. Ze trokken zich volledig terug in hun privéleven en concentreerden zich op hun familie en hun directe sociale omgeving. Deze verandering in de levensomstandigheden van veel mensen had ook een invloed op de Biedermeierkunst.

Kenmerken van Biedermeierkunst: Schilderkunst als spiegel van het privéleven

Gezien de politieke situatie trokken veel burgers zich terug in de intimiteit van hun privéleven. Dit had ook gevolgen voor de beeldende kunst. Veel mensen zochten hun toevlucht in kunst en cultuur om zich af te leiden van het dagelijks leven. Op hun beurt pasten schilders zich aan de behoeften van het volk aan - zowel in hun keuze van motieven als in de manier van componeren. Biedermeier kunst was er vooral op gericht om een sfeer van harmonie te creëren.

Typische kenmerken van Biedermeier schilderijen waren dan ook een zeer nostalgisch perspectief, een idyllische stemming en een verfraaide weergave van het burgerlijke leven. Bovendien was Biedermeier-kunst bedoeld om deugdzaamheid, moraliteit en een vrij conservatief wereldbeeld over te brengen.

De motieven veranderden ook tijdens het Biedermeier tijdperk. Historische, religieuze of mythologische voorstellingen, die in veel voorgaande tijdperken zeer wijdverbreid waren, speelden nauwelijks nog een rol. In plaats daarvan was de genreschilderkunst, met motieven van privéactiviteiten thuis en in de vrije tijd, bijzonder populair. Hieronder vielen scènes van alledaagse activiteiten zoals handwerken, samen muziek maken of uitstapjes. Maar ook grote, vrolijke feesten en blikken in salons, restaurants of koffiehuizen waren erg populair.

Er ontstond zelfs een nieuw genre, waarin het terugtrekken in de eigen vier muren formeel werd gevierd. De zogenaamde "kamerschilderijen" gaven woonruimtes weer die volledig verstoken waren van mensen. Hier werd alle aandacht besteed aan het interieurontwerp en de inrichting, die minutieus en zeer gedetailleerd werden weergegeven.

Portretschilderijen waren even populair. Meestal werden echtgenoten, kinderen of andere familieleden afgebeeld, maar ook vertegenwoordigers van verschillende beroepen. Een speciaal en typisch kenmerk van Biedermeier portretten was een zeer nauwkeurige en naturalistische weergave van de onderwerpen.

Naast hun persoonlijke omgeving en hun eigen huizen werd de natuur een belangrijk toevluchtsoord voor mensen. Daarom beleefde ook de landschapsschilderkunst een grote opleving tijdens het Biedermeier-tijdperk. Klassieke motieven zoals velden, bossen en meren werden afgebeeld, maar ook architectuur en stedelijke scènes.

Carl Spitzweg - beroemdste vertegenwoordiger van Biedermeierkunst

Het Biedermeier kunsttijdperk is relatief kort in de kunstgeschiedenis en heeft relatief weinig grote kunstenaars voortgebracht. In deze periode maakten onder andere Ferdinand Hasenclever, Friedrich Gauermann, Peter Fendi, Georg Waldmüller, Josef Danhauser en Friedrich von Amerling naam.

Maar de belangrijkste en nog steeds zeer aanwezige vertegenwoordiger van Biedermeierkunst vandaag de dag is ongetwijfeld Carl Spitzweg. Hij beheerste de typische kenmerken van Biedermeierschilderkunst - vooral de zeer realistische schilderstijl - tot in de perfectie. Zijn werken zoals

• "De arme dichter",
• "De zondagse wandeling",
• "De vlindervanger" of
• "De boekenwurm"

zijn synoniem geworden met dit artistieke tijdperk en blijven tot op de dag van vandaag razend populair.

Dat hij een van de weinige namen uit de Biedermeierperiode is die ver buiten de kunstwereld wordt erkend, is enigszins ironisch. Tijdens zijn leven was hij niet bijzonder populair onder zijn tijdgenoten en behaalde hij geen groot succes met zijn schilderkunst. Vergeleken met veel van zijn collega's verkocht hij maar een paar beelden.

Het gebrek aan belangstelling voor zijn kunst kwam vooral doordat Spitzweg zich niet wilde beperken tot het schilderen van idyllische, geïdealiseerde of romantische taferelen. In plaats daarvan becommentarieerde hij het burgerlijke leven en de politieke omstandigheden met subtiele ironie en humor in zijn werken. Om niet in de problemen te komen, werkte hij met subtiele symbolen, dubbele betekenissen en toespelingen. Dit was echter al te kritisch en onacceptabel voor de meerderheid van zijn tijdgenoten.

Vandaag de dag is het waarschijnlijk vanwege deze non-conformiteit dat Carl Spitzweg door veel mensen wordt herinnerd als de belangrijkste schilder van het Biedermeier kunsttijdperk.