"De volharding van het geheugen": Dalí's icoon van het surrealisme

"De volharding van het geheugen" - Salvador Dalí schilderde dit sleutelwerk van het surrealisme in 1931. Het originele olieverfschilderij van slechts 24,1 x 33 centimeter staat vandaag de dag symbool voor een heel kunsttijdperk. Vooral de smeltende klokken zijn een symbool geworden van de bizarre en surrealistische beelden van het surrealisme.

Toen Dalí het schilderij voltooide, stond hij nog helemaal aan het begin van zijn carrière. In de jaren daarvoor had hij voor het eerst contact gelegd met de surrealisten en begon hij net zijn typische individuele schilderstijl te ontwikkelen. In hetzelfde jaar dat Dalí het werk schilderde, stelde de Parijse galeriehouder Pierre Colle het tentoon. Het werd in 1934 aangekocht door de New Yorkse galerie Julien Levy en kwam terecht bij een anonieme koper die het uiteindelijk schonk aan het Museum of Modern Art in New York, waar het tot op de dag van vandaag een van de belangrijkste bezienswaardigheden van het museum is.

"De volharding van het geheugen" van Salvador Dalí heeft niet alleen (kunst)geschiedenis geschreven, maar heeft ook een blijvende invloed gehad op de (pop)cultuur. Het motief is ontelbare keren geciteerd en gereproduceerd en gedrukt op merchandise-artikelen zoals mokken, T-shirts, kussens, horloges, sokken en puzzels.

Salvador Dalí - Het genie van het surrealisme

Salvador Dalí (1904 - 1989) was een van de beroemdste artistieke persoonlijkheden van de 20e eeuw. Zijn naam is als geen ander synoniem met de kunst van het surrealisme. Hij zocht inspiratie in zijn onderbewuste en ongecontroleerde fantasieën en probeerde tijdens het schilderen de logica en rede volledig uit te schakelen. Daarom noemde hij zijn schilderijen "handgeschilderde droomfoto's".

Dalí's grote succes was echter niet alleen gebaseerd op zijn bizarre en fascinerende picturale composities. Zijn zelfenscenering als excentrieke schilderprins was minstens zo belangrijk voor zijn succes. Opzettelijke provocatie en een zekere arrogantie maakten deel uit van zijn programma. Naar verluidt zei hij eens:

"Ik ben zelf het surrealisme."

Deze overdaad aan zelfvertrouwen werd niet altijd goed ontvangen. Hij werd belachelijk gemaakt door collega-artiesten en critici bespotten hem als iemand zonder talent. Zijn succes bij het publiek gaf hem echter gelijk, want hij raakte de smaak van het publiek duidelijk met precisie.

Tot op de dag van vandaag behoren schilderijen als "Sleep", "Bacchanale", "The Temptation of St Anthony" en "Les Éléphants" tot de populairste motieven in de kunstgeschiedenis. Dalí's duurste schilderij is "Ma femme nue regardant son propre Corps", dat ongeveer 3 miljoen pond opbracht op een veiling in 2000. Bovendien zijn er vandaag de dag twee grote musea naar hem vernoemd: Het "Teatre-Museu Dalí" in zijn Catalaanse woonplaats Figueres en het "Dalí Museum" in St. Petersburg, Florida. Verder staan enkele van zijn monumentale sculpturen op prominente plaatsen in verschillende wereldsteden, zoals Singapore, Tel Aviv en Amsterdam.

Salvador Dalí werd in 1904 geboren in Catalonië. Hij begon op tienjarige leeftijd met tekenlessen. Vanaf 1922 bezocht hij de kunstacademie "Academia San Fernando" in Madrid. Tijdens zijn reizen naar Parijs ontmoette hij avant-garde kunstenaars zoals de regisseur Luis Buñuel en de schilder Joan Miró.

In 1929 sloot hij zich uiteindelijk aan bij de Parijse surrealisten en werd hij een van de belangrijkste vertegenwoordigers van deze stijl. Zijn hele leven werkte hij met verschillende technieken en materialen. Zijn werk omvatte schilderkunst, beeldhouwkunst en grafische kunst, maar ook fotografie, film, literatuur, theaterkostuums en toneeldecors.

Surrealisme - Kunst uit een bizarre parallelle wereld

Salvador Dalí wordt vandaag de dag beschouwd als de meest prominente vertegenwoordiger van het surrealisme. Deze stijl ontwikkelde zich in Parijs in de jaren 1920 en omvatte niet alleen schilderkunst, maar ook literatuur, fotografie en film. Naast Dalí waren Max Ernst, Joan Miró, Man Ray, Yves Tanguy, René Magritte en Luis Buñuel pioniers van het surrealisme.

De surrealisten verwierpen de realiteit als referentiepunt voor hun kunst en zochten inspiratie in het onbewuste en onderbewuste. Ze wilden inzicht creëren in een wereld die buiten de zichtbare werkelijkheid lag, in de hoop hiertoe toegang te krijgen in dromen, visioenen, roesverschijnselen of hallucinaties. Surrealistische beelden zien er navenant absurd, mysterieus en soms verontrustend uit. De kunstenaars creëerden fantasiewezens, vervormden en vervormden hun picturale objecten tot het punt van onherkenbaarheid en versmolten objecten die nooit in zo'n constellatie in de werkelijkheid zouden voorkomen. Zo creëerden de surrealisten visuele grenservaringen en stelden ze de perceptie van de werkelijkheid in vraag. Toch is het publiek tot op de dag van vandaag zeer gefascineerd door deze benadering en hebben de beeldtaal en de filosofie van het surrealisme nog steeds een impact op de kunstwereld.

De hardnekkigheid van het geheugen: Tussen werkelijkheid en fantasie

Dalí stelde zichzelf ten doel om met zijn kunst "verwarring te systematiseren" en "de wereld van de werkelijkheid volledig in diskrediet te brengen". Hij bereikte dit perfect met "De hardnekkigheid van het geheugen". Hij speelde vakkundig met perceptie, zowel in de compositie van de beelden als in de objecten zelf, waarbij hij vraagtekens zette bij wat wij denken dat de werkelijkheid is.

Interessant genoeg mengt hij in dit schilderij werkelijkheid en fictie. Hij bouwt het bovenste derde deel van het schilderij op als een conventioneel landschapsschilderij. Het Museum of Modern Art merkt op dat Dalí uitlegde dat dit het schiereiland Cap de Creus aan de Catalaanse kust is. Dalí had een tijd in de buurt gewoond en had er ook zijn atelierruimte. Hij plaatste zijn absurde compositie van picturale objecten echter tegen deze echte achtergrond. Vooral de smeltende klokken trekken alle aandacht.

Een camembert in het zonlicht als muze

Er is weinig bekend over Dalí's bedoeling achter de afbeelding van de zakhorloges - behalve dat hij volgens zijn eigen verklaring werd geïnspireerd door een Camembert-kaas die smolt in de hitte. Het is niet bekend waarom hij een vierde horloge toevoegde, dat hij in originele staat schilderde. Bovendien is alleen de achterkant van dit gouden horloge te zien, waar enkele mieren op rondkruipen. Het is ook onduidelijk waarom alle horloges een andere tijd aangeven.

Het amorfe witte object in het midden van het schilderij roept minstens zoveel vragen op als de horloges. Hoewel er een neus, een tong en wimpers te herkennen zijn, zijn ze anatomisch totaal verkeerd gerangschikt. Dit bizarre object biedt veel ruimte voor speculatie. Sommigen willen er een zelfportret van Dalí in zien, terwijl anderen de toespeling op een foetus zien.

Naast de verwarrende picturale objecten maakt ook het kleurenpalet dat Dalí koos een nogal sombere indruk. Meer dan tweederde van het schilderij "De volharding van de herinnering" is geschilderd in donkere kleuren. Bruine, grijze en gele tinten domineren, terwijl rood en groen helemaal niet voorkomen. Bovendien zijn de weinige picturale objecten zeer wijd verspreid over het schilderij. Dit creëert een spaarzame en eenzame sfeer.

Veel ruimte voor interpretatie - of: wat moet de hardnekkigheid van het geheugen voorstellen?

De fantastische en psychedelische compositie van soms meer, soms minder realistisch afgebeelde objecten roept onvermijdelijk de vraag op welke boodschap dit schilderij wil overbrengen. Van Salvador Dalí is echter niet bekend dat hij duidelijke en uitgebreide uitspraken heeft gedaan over de betekenis van dit schilderij. Dit laat veel ruimte voor speculatie en theorievorming over de symbolische inhoud van het werk.

Veel van de voorwerpen die Dalí afbeeldt hebben symbolische betekenissen in de geschiedenis van kunst en cultuur. In stillevens bijvoorbeeld staan de horloges, die vier keer voorkomen in Dalí's werk, symbool voor vergankelijkheid. Met de smeltende horloges gaat de tijd letterlijk twee keer voorbij.

Een ander symbool dat we kennen van stillevens is de vlieg die op een van de horloges zit. Deze symboliseert verval en dood en is daarom ook een verwijzing naar het einde van het leven. De olijfboom - of wat ervan over is - kan ook op deze manier worden geïnterpreteerd. Bomen symboliseren over het algemeen groei, kracht en dus leven. Een beschadigde boom zonder bladeren en takken, zoals deze, wordt in sommige droominterpretaties echter geassocieerd met verlies of negatieve gebeurtenissen.

Dalí gebruikt ook veel andere zeer symbolische objecten in het werk "De hardnekkigheid van het geheugen". Het glanzende oppervlak in de rechterbovenhoek van de afbeelding lijkt bijvoorbeeld op een spiegel. Dit kan ijdelheid symboliseren, maar ook zelfbewustzijn en waarheid. De mieren die op het gouden horloge zitten zijn ook dubbelzinnig. Hoewel ze worden beschouwd als vlijtige werkers, worden ze in droominterpretatie soms ook geïnterpreteerd als een verwijzing naar het onbewuste en onderbewuste.

Hoewel het aantal objecten in dit schilderij vrij overzichtelijk is, heeft Salvador Dalí hier niet beknibbeld op symboliek en verschillende betekenisniveaus. Of hij het schilderij in een hallucinerende staat of in een droom "zag" is niet bekend en uiteindelijk ook niet relevant.

Uiteindelijk is het waarschijnlijk aan iedereen om zijn eigen interpretatie van "The Persistence of Memory" te vinden.