Hellenisme - De hoogtijdagen van de Griekse cultuur

Het tijdperk van het Hellenisme was een van de belangrijkste fasen in de Griekse geschiedenis. Het begon met de veroveringen van Alexander de Grote in 336 voor Christus en eindigde in 30 voor Christus. Tijdens het Hellenisme beleefde Griekenland een gouden eeuw met opmerkelijke vooruitgang en prestaties op het gebied van politiek, wetenschap en cultuur. In deze periode breidden de Grieken hun invloed aanzienlijk uit. Ze dreven handel van het oostelijke Middellandse Zeegebied naar het Nabije Oosten, India en China en wisselden kennis op het gebied van wetenschap en cultuur uit met andere volkeren en naties.

De hellenistische kunst beleefde in deze periode ook een opleving en ontwikkelde zich aanzienlijk. Veel Griekse beeldhouwwerken uit de Hellenistische periode zijn vandaag de dag nog steeds een bezienswaardigheid in musea en gebouwen.

Wetenschap, economie en cultuur bloeiden tijdens het Hellenisme

Tegenwoordig wordt het hellenisme vooral geassocieerd met baanbrekende ontdekkingen in de wetenschap. In dit tijdperk vonden bijvoorbeeld de ontdekkingen van Aristoteles, Euclides en Archimedes plaats. Wiskunde, geometrie en natuurkunde ontwikkelden zich tot zeer gewaardeerde disciplines. De astronomie verschafte nieuwe kennis over het zonnestelsel en de geneeskunde onderzocht onder andere de menselijke hersenen, organen en het zenuwstelsel. Filosofie en religie waren even belangrijk en ontwikkelden zich onder invloed van andere culturen en volkeren.

De kosmopolitische geest van het hellenisme leidde ook tot een bloeiende economie door bloeiende handel. Nieuwe handelsrelaties met talloze landen stimuleerden de productie en de economische groei. Ook de transportsector profiteerde van de welvarende economie, waardoor de infrastructuur van havens en wegen werd uitgebreid en gemoderniseerd. Tot slot had de territoriale uitbreiding positieve gevolgen voor kunst en cultuur. In de gestaag groeiende steden werden talrijke onderwijsinstellingen en theaters opgericht. In het bijzonder de hellenistische kunst, vooral de beeldhouwkunst, ontwikkelde tijdens deze fase enkele onderscheidende stilistische kenmerken.

Hellenistische kunst gericht op de menselijke figuur

Beeldhouwkunst had een bijzonder hoge status in het hellenisme. Beeldhouwwerken waren wijdverspreid in privé- en representatieve gebouwen en op openbare plaatsen. Beeldhouwers maakten vaak grootschalige, expansieve sculpturen als vrijstaande objecten of als reliëfs of friezen op gebouwen.

Hellenistische beeldhouwkunst kende een breed scala aan motieven en diende verschillende functies. In dit tijdperk richtte de beeldhouwkunst zich voornamelijk op het afbeelden van mensen of mensachtige figuren. Veel voorkomende motieven waren - net als in de eeuwen daarvoor - de heersers van die tijd en de grote prestaties die zij hadden geleverd. Monumentale en idealiserende portretten eerden de koningen en verheerlijkten hun leven. Naast de aardse leiders behoorden ook godenportretten en scènes uit de mythologie tot de centrale motieven, bijvoorbeeld de beroemde "Laocoon-groep" met de doodsstrijd van een Trojaanse priester.

Naast het afbeelden van aristocraten en religieuze figuren richtte de Hellenistische beeldhouwkunst zich ook op het leven van gewone mensen. Net als in de genreschilderkunst beeldden de beeldhouwers vaak scènes uit het dagelijks leven van mensen uit de lagere klassen af, zoals boeren, vissers of herders.

Hoewel de thema's van de kunstwerken in sommige gevallen aanzienlijk verschilden, hadden ze een aantal gemeenschappelijke stilistische kenmerken. Typische kenmerken van hellenistische beeldhouwkunst waren onder andere een grote emotionaliteit en een zekere neiging tot pathos. De sculpturen, vaak met meerdere figuren, beeldden scènes uit met grote passie, dramatische situaties en momenten vol spanning en diepe emotie. Verdriet en pijn werden gevierd, net als momenten van triomf of woede.

Technieken en stilistische kenmerken van hellenistische beeldhouwkunst

De Hellenistische beeldhouwkunst gebruikte al verschillende technieken en productiemethoden. Materialen die voor de beeldhouwkunst werden gebruikt waren verschillende soorten steen, voornamelijk marmer, maar ook brons, hout, ivoor en klei. Het overheersende motief voor de sculpturen bleef het menselijke beeld. De beeldhouwers streefden naar een vorm die sterk leek op het natuurlijke model. Ze detailleerden hun werken steeds meer om een bijzonder realistische indruk van gebaren en gezichtsuitdrukkingen te creëren.

In tegenstelling tot eerdere tijdperken vertoonden de portretten in de hellenistische beeldhouwkunst veel meer individuele en delicate gelaatstrekken. Hierdoor konden de beelden emoties en gemoedstoestanden nog indrukwekkender uitbeelden. Het is echter belangrijk op te merken dat veel portretten niet bedoeld waren als realistische afbeeldingen, omdat de lichaamsvormen vaak op een geïdealiseerde en verfraaide manier werden gemodelleerd.

Wat betreft anatomie en houding legden de beeldhouwers de nadruk op een dynamische en levendige voorstelling. Heroïsche poses en scènes van sport en atletiek, die de bewegingen van de protagonisten vastlegden, waren erg populair. Daarnaast vierden veel beeldhouwers de schoonheid van vrouwen met meer dan levensgrote vrouwenbeelden. Sommigen maakten zelfs vroege afbeeldingen van vrouwen in hun blootje, wat in die tijd in veel gevallen als taboe werd beschouwd.

De betekenis van het hellenisme in de kunstgeschiedenis

Het hellenisme vertegenwoordigt ook een belangrijk tijdperk in de kunstgeschiedenis. Veel beroemde en nog steeds zeer populaire motieven stammen uit dit tijdperk, zoals de "Nike van Samothrace" en de "Venus van Milo", die elk jaar miljoenen bezoekers fascineren in het Louvre in Parijs.

Voor de kunstgeschiedenis is de hellenistische kunst echter vooral interessant omdat de esthetiek en de manier van weergeven ervan in de 15e en 16e eeuw gedeeltelijk opnieuw werden opgepakt in Europa. Tijdens de Renaissance grepen kunstenaars als Rafaël, Leonardo da Vinci, Michelangelo Buonarroti en Sandro Botticelli terug op oude modellen en gebruikten ze een zeer naturalistisch beeld- en artistiek vormconcept. De hellenistische beeldhouwkunst beleefde in deze periode letterlijk een wedergeboorte.

Zelfs in de eeuwen daarna doken hellenistische kenmerken weer op in de beeldende kunst. Hedendaagse kunstenaars verwijzen vaak naar oude vormen en hellenistische kunst speelt nog steeds een belangrijke rol in kunst en ambacht. Replica's van hellenistische beeldhouwwerken zijn bijvoorbeeld zeer gewild als tuin- of interieurdecoratie.