Paula Modersohn-Becker: Een icoon van klassiek modernisme

Slechts weinig kunstenaars vertegenwoordigen het vertrek van de schilderkunst naar het modernisme zo sterk als Paula Modersohn-Becker (1876-1907). Rond de eeuwwisseling van de 19e naar de 20e eeuw integreerde ze al een aantal essentiële elementen van het expressionisme in haar schilderstijl - in die tijd waren de relevante kunstenaarsgroepen "Brücke" (vanaf 1905) en "Blauer Reiter" (vanaf 1911) nog maar net ontstaan in Duitsland.

Modersohn-Becker, die slechts 31 jaar oud was, maakte meer dan 700 schilderijen en ongeveer 1500 tekeningen in de 10 jaar van haar artistieke carrière. Met haar buitengewone werken vol kracht en gevoeligheid blijft ze tot op de dag van vandaag schilders inspireren. Maar Paula Modersohn-Becker dient als rolmodel voor velen, niet alleen als kunstenaar maar ook als persoon. Ze streefde haar doel om kunstenares te worden na met moed en vastberadenheid - zelfs tegen maatschappelijke en familiale weerstand in.

Londen, Berlijn, Worpswede, Parijs: belangrijke fasen in het leven van Paula Modersohn-Becker

De artistieke ontwikkeling van Paula Modersohn-Becker is nauw verbonden met verschillende plaatsen in Europa. Ze verhuisde met haar familie van haar geboortestad Dresden, Duitsland, naar een andere Duitse stad genaamd Bremen in 1888. Hier werd haar interesse in schilderen gewekt. Tijdens een verblijf van zeven maanden in Londen kreeg ze haar eerste schilder- en tekenlessen op een particuliere kunstschool. Na haar terugkeer naar Bremen volgde ze op verzoek van haar ouders een lerarenopleiding, maar tegelijkertijd bleef ze schilder- en tekenlessen volgen.

De volgende grote stap in haar artistieke carrière zette ze in 1896 toen ze een cursus kon volgen aan de teken- en schilderschool van de "Verein der Berliner Künstlerinnen". Dit werd gevolgd door anderhalf jaar training in portret-, naakt- en landschapschilderen bij verschillende Berlijnse schilders.

In 1897 bezocht ze voor het eerst Worpswede in Duitsland en in 1898 verhuisde ze daar naar toe. Deze plek in het Teufelsmoor bracht grote veranderingen voor Modersohn-Becker, zowel privé als artistiek. Hier ontmoette ze haar toekomstige man, de schilder Otto Modersohn, en vond in de kunstenaarskolonie Worpswede een omgeving waarin ze haar kunst verder kon ontwikkelen.

Doortastende impulsen voor schilderen

De beslissende impulsen voor haar vooruitstrevende idee van schilderen kreeg Paula Modersohn-Becker echter vooral in Parijs, dat ze in 1900 voor het eerst bezocht. In totaal reisde ze vier keer naar de Franse hoofdstad. Daar volgde ze lessen aan verschillende kunstacademies, waaronder de École des Beaux-Arts Paris, de Académie Julian en de Académie Colagrossi. Daarnaast kon Modersohn-Becker in de kunstmetropool het werk bestuderen van de belangrijkste figuren van de avant-garde in Europa, zoals Vincent van Gogh, Paul Cézanne en Paul Gauguin.

Ze toonde grote moed in haar stijl en in haar keuze van motieven

Tegenwoordig staat de naam Paula Modersohn-Becker symbool voor het vroege expressionisme. Maar toen ze zich als tiener begon te interesseren voor de schilderkunst, was deze avant-gardistische schilderstijl in Duitsland nog nauwelijks denkbaar. In haar vroege werk richtte ze zich nog op de andere stijlen die toen populair waren, zoals impressionisme, realisme en art nouveau.

Hoe langer ze bleef schilderen, hoe verder ze afstapte van de naturalistische stijl. Ze zocht naar de karakteristieke kenmerken van haar motieven en verwerkte ze in vereenvoudigde vormen in krachtige kleuren. Ze vond inspiratie en steun voor haar schilderstijl in het werk van kunstenaars als Cézanne, van Gogh, Gauguin, Rousseau en Munch.

Paula Modersohn-Becker interpreteerde picturale onderwerpen op een ongebruikelijke manier

Modersohn-Becker paste haar nieuwe schilderstijl toe op al haar onderwerpen. Zowel portretten en landschappen als stillevens en zelfportretten interpreteerde ze op een voor haar tijd ongebruikelijke manier. Ze bleek echter niet alleen met haar schilderstijl vooruitstrevend, maar ook met haar motiefkeuze was ze anders. Zo wijdde ze haar portretten vaak aan heel eenvoudige mensen die anders zelden een rol speelden in de schilderkunst, zoals armen, ouderen, kinderen, moeders of boeren. Ze portretteerde hen heel authentiek en zonder ze te verfraaien.

Maar wat echt een taboe doorbrak, was dat Modersohn-Becker naakten schilderde - van zowel vrouwen als mannen. Rond de eeuwwisseling brak ze alle regels - zeker als vrouw. Ze ging tot het uiterste toen ze naakt zelfportretten begon te schilderen. Volgens de unanieme mening van de kunstgeschiedenis had geen enkele schilder dit eerder aangedurfd.

Tegen alle verwachtingen in streefde ze haar levensdroom na

Het feit dat Paula Modersohn-Becker naakten en zelfnaakten schilderde, bewijst hoe moedig en compromisloos ze haar eigen weg ging - als vrouw en als kunstenares. Daarbij botste ze herhaaldelijk met maatschappelijke conventies.

Als tiener toonde ze al grote belangstelling voor schilderen, maar haar ouders stonden geen artistieke opleiding toe. Toch gaf ze haar droom om schilderes te worden niet op. Ze had graag aan een kunstacademie gestudeerd, maar aan het eind van de 19e eeuw was dat nog steeds verboden voor vrouwen. Dus volgde ze op eigen houtje cursussen aan verschillende schilderscholen en verwierf zo een professionele artistieke opleiding. Ze nam steeds meer afstand van de traditionele regels van de schilderkunst en ontwikkelde haar eigen stijl. Met deze stijl stuitte ze echter op overwegend afwijzing.

vernietigende kritiek na groepstentoonstelling in Bremen

Toen ze haar werken tentoonstelde in een groepstentoonstelling in Bremen in 1899, moest ze vervolgens een vernietigende recensie lezen in de krant Weser-Zeitung. Alleen haar man, Otto Modersohn, stond haar aanvankelijk bij en steunde haar werk. Maar vanaf 1905 werd ook hij een harde criticus, die haar concentratie op vorm en haar primitieve manier van uitbeelden bekritiseerde. De tegenwind die ze van vele kanten te verduren kreeg, leidde er uiteindelijk toe dat ze zich helemaal uit de publieke belangstelling terugtrok - maar ze stopte niet met schilderen.

Paula Modersohn-Becker toonde moed en consistentie op andere gebieden van haar leven

Al als tiener had ze het idee van een huisvrouw afgewezen. Toen ze later als getrouwde vrouw zonder haar man naar Parijs reisde, werd dit door haar omgeving met extreme scepsis, zo niet als "misselijkmakend" ervaren. Het feit dat ze zich soms volledig afscheidde van Otto Modersohn werd door velen als een belediging beschouwd. Uiteindelijk konden noch de desinteresse van het publiek, noch de sociale beperkingen Paula Modersohn-Becker ervan weerhouden, zowel haar kunstvisie als haar levensconcept te realiseren.

Paula Modersohn-Becker vandaag: Gevierde ster van het expressionisme

Veel van haar tijdgenoten vonden de schilderijen van Paula Modersohn-Becker duidelijk te vooruitstrevend. Er wordt gezegd dat ze tijdens haar leven slechts drie van haar werken verkocht heeft. Tegenwoordig wordt ze echter overal geroemd om haar moedige manier van doen en haar baanbrekende werk voor het expressionisme.

Kort na haar dood begonnen steeds meer tentoonstellingshuizen zich voor haar werk te interesseren. Daarnaast namen talloze particuliere en openbare collecties haar werken op in hun bezit, waaronder de

• Städel Museum, Frankfurt,
• De Pinakothek der Moderne, München,
• Het Museum of Modern Art, New York,
• Het Metropolitan Museum of Art, New York en
• Het British Museum, Londen.

Ze kreeg ook grote postume eer in 1927 toen het "Paula Modersohn-Becker Museum" werd geopend in Bremen, 's werelds eerste tentoonstellingshuis gewijd aan het werk van een vrouw.

Zelfs in de 21e eeuw blijven haar schilderijen en tekeningen populair

Tentoonstellingen van haar werk worden regelmatig gehouden in gerenommeerde kunsthuizen, bijvoorbeeld in 2015 in het "Louisiana Museum of Modern Art" in Humlebæk bij Kopenhagen, in 2016 in het "Musée d'Art moderne de la Ville de Paris" of in 2021 in de "Schirn Kunsthalle" in Frankfurt am Main.

In 2017 werd de film "Paula", gebaseerd op haar levensverhaal, in de bioscopen vertoond. Bovendien reikt het district Osterholz om de twee jaar de "Paula Modersohn-Becker Kunstprijs" uit. Bijna 150 jaar na haar geboorte is Paula Modersohn-Becker vandaag de dag meer dan ooit aanwezig.