Vrouwen in de kunst: Barrières en het verlangen naar gelijkheid

De kunstgeschiedenis omvat een breed scala aan talenten, maar de bijdragen van vrouwen blijven vaak in de schaduw van hun mannelijke tegenhangers - onopgemerkt, over het hoofd gezien of onderschat. Vrouwelijke kunstenaars werden in het Duits tot in de 19e eeuw zelfs geringschattend "Malweiber" (Schildersvrouwen) genoemd. Zelfs vandaag de dag krijgt kunst van vrouwen minder aandacht, ondanks het feit dat er altijd sterke vrouwen in de kunst zijn geweest met buitengewone artistieke vaardigheden en creativiteit.

Een reis door de tijdperken

15e en 16e eeuw

In de Renaissance werden vrouwen aangemoedigd om te schilderen omdat het wenselijk werd geacht dat vrouwen kunstvaardig waren. Hoewel de Renaissance het eerste tijdperk markeerde waarin enkele vrouwelijke kunstenaars internationale erkenning kregen, bleven de artistieke bijdragen van de meeste vrouwen vaak onbekend en werden ze zelden erkend.

De Renaissance bracht een verandering teweeg in de kunst, waarbij van kunstenaars werd verwacht dat ze kennis hadden van onder andere wiskunde of het menselijk lichaam. De studie van het menselijk lichaam vereiste bijvoorbeeld het werken met mannelijke naakten. Kunstenaars leerden deze nieuwe vaardigheden op kunstacademies. Vrouwen kregen echter geen toegang tot kunstacademies, waardoor veel getalenteerde vrouwen werden uitgesloten en hun werk onterecht werd erkend.

Er begon een lange strijd van vrouwen voor een academische kunstopleiding, die slechts gedeeltelijk werd opgelost in de 20e eeuw. Deze systematische uitsluitingen droegen in belangrijke mate bij aan de verdwijnende erkenning van veel getalenteerde vrouwelijke kunstenaars uit de Renaissance, omdat ze bezweken voor de patriarchale structuren en ervoor kozen om geen artistieke carrière na te streven.

Kunst van vrouwen in de 17e en 18e eeuw

Met het begin van de barok en de daaropvolgende overgang naar de Verlichting kan een verandering worden waargenomen. Ondanks grote uitdagingen slaagden sommige vrouwen in de kunst erin om zich in creatieve kringen te vestigen. Een voorbeeld is de kunstenares Judith Leyster, die in de 17e eeuw samenwerkte met de Nederlandse meester Frans Hals. Hun werken hadden een vergelijkbare stijl. Hoewel Leyster tijdens haar leven hoog aangeschreven stond, verdween haar kunst na haar dood in de vergetelheid. Ze dook pas weer op toen ontdekt werd dat zeven van haar schilderijen ten onrechte aan Frans Hals waren toegeschreven. Pas in 1893 ontdekte het Louvre het monogram van Judith Leyster op een beeld onder de valse signatuur van Frans Hals.

19e eeuw en eerste veranderingen

In de 19e eeuw kregen vrouwen nog gedeeltelijk geen toegang tot kunstacademies en professionele netwerken, dus moesten ze hun vak leren in privélessen. De Londense Royal Academy of Art opende haar deuren bijvoorbeeld al in 1860 voor vrouwen, toen de kunstenares Laura Herford per ongeluk werd toegelaten nadat ze werken had ingestuurd die alleen ondertekend waren met haar initialen LH in plaats van haar volledige naam. In Duitsland werden vrouwen echter pas in 1919 als kunststudent toegelaten.

Deze uitsluiting van vrouwen van onderwijskansen betekende dat ze vaak werden uitgesloten of vergeten door kunstbewegingen. Een voorbeeld hiervan is het Bauhaus. Hoewel er zich in 1919 meer vrouwen dan mannen inschreven bij het Bauhaus in Weimar en de oprichter Walter Gropius beweerde dat er "geen verschillen waren tussen het mooie en het sterke geslacht", werden er maar heel weinig vrouwelijke Bauhaus-kunstenaars beroemd en velen werden vergeten.

Vrouwen in de kunst: Pioniers van het modernisme

De uitdagingen voor vrouwelijke kunstenaars duurden voort tot in de moderne tijd. Met de opkomst van moderne kunstbewegingen in de 19e en 20e eeuw begonnen sterke vrouwen in de kunst steeds meer op de voorgrond te treden. Vrouwelijke kunstenaars zoals de expressioniste Paula Modersohn-Becker durfden nieuwe wegen in te slaan en de traditionele normen van de kunst uit te dagen. In 1906 maakte ze bijvoorbeeld zelfportretten die worden beschouwd als de eerste naakte zelfportretten in de kunstgeschiedenis.

In deze tijd begonnen ook veel andere vrouwelijke kunstenaars in opstand te komen tegen de bestaande barrières. De vraag naar gelijke rechten en de zoektocht naar een eigen artistieke identiteit werden centrale thema's en leidden uiteindelijk tot een feministische kunstbeweging.

Feministische kunstbeweging

De late jaren 1960 en 1970 markeerden een keerpunt voor vrouwen in de kunst met het begin van de feministische kunstbeweging. De feministische kunstbeweging ontstond als directe reactie op de ondervertegenwoordiging van vrouwen in galeries en musea en de diepgewortelde genderstereotypen in de kunstwereld. Veel feministische kunstenaars en kunsthistorici wijdden zich intensief aan de rol van vrouwen in de westerse kunstwereld.

Een bijzonder invloedrijk essay voor de feministische kunstbeweging was Linda Nochlins publicatie "Why Have There Been No Great Women Artists?", gepubliceerd in 1971. In haar essay analyseerde Nochlin voor het eerst de institutionele barrières die vrouwen in de westerse context ervan weerhielden om vergelijkbaar succes te behalen in de beeldende kunst in vergelijking met hun mannelijke tegenhangers.

Frida Kahlo als feministisch icoon

Frida Kahlo, een van de meest invloedrijke kunstenaars van de 20e eeuw, leverde een unieke bijdrage aan de kunstgeschiedenis met haar zelfportretten vol symbolen en wordt nu beschouwd als een symbool van het feminisme. Haar werken weerspiegelen niet alleen haar persoonlijke ervaringen en pijn, maar gaan ook kritisch in op thema's als identiteit en het menselijk lichaam. Ze bevrijdde zichzelf van de sociale beperkingen van haar tijd en werd beschouwd als een rebel.

Tijdens haar leven werd Kahlo vaak gezien als de vrouw naast Diego Rivera, een bekende Mexicaanse schilder. Zoals zo vaak het geval is, werden zij en haar werk pas na haar dood in 1954 erkend als bijzonder belangrijk. Vandaag de dag is Frida Kahlo niet alleen verreweg de bekendste schilderes van Mexico, maar ook een van de bekendste vrouwen in de schilderkunst wereldwijd.

Vrouwen in de kunst vandaag

Volgens een gezamenlijke studie van het internetplatform "In Other Words" en "Artnet News" in 2019, domineren mannen vandaag de dag nog steeds de kunstscène. De onderzoekers analyseerden gegevens van internationale veilingen, toonaangevende galerieën en de kunstbeurs Art Basel. Uit hun bevindingen blijkt dat van de $196,6 miljard die tussen 2008 en 2019 wereldwijd op veilingen is opgehaald, slechts ongeveer $4 miljard (ongeveer twee procent) afkomstig is van werken van vrouwelijke kunstenaars.

Ondanks de huidige trend dat de meerderheid van de studenten aan kunstacademies vrouw is, blijft er een aanzienlijke ondervertegenwoordiging van vrouwelijke kunstenaars, vooral van prominente hedendaagse vrouwelijke beeldhouwers, in galeries en musea. Deze discrepantie illustreert dat de vooruitgang in de kunstwereld op het gebied van gendergelijkheid nog steeds onvoldoende is.

De loonkloof tussen mannen en vrouwen is een veelbesproken onderwerp in de kunstsector

Op Equal Pay Day op 7 maart 2023 lag de focus in Duitsland op gelijke beloning in de kunstwereld onder het thema "The Art of Equal Pay". Uit een analyse van gegevens van het Artists' Social Security Fund bleek dat vrouwen in de kunst momenteel ongeveer 24 procent minder verdienen dan hun mannelijke collega's. De Duitse loonkloof tussen mannen en vrouwen onder zelfstandige culturele werkers is aanzienlijk hoger dan het Duitse gemiddelde van 18 procent in 2022.

Een blik in de toekomst

De geschiedenis van vrouwen in de kunst is een verhaal van strijd. Van de verborgen talenten van de Renaissance tot de luide stemmen van de feministische kunstbeweging, vrouwen hebben bijgedragen aan het vormen en transformeren van de kunstwereld. Toch zijn ze vaak uit de geschiedenisboeken verbannen. Ondanks de vooruitgang en de sterke stemmen van feministische kunstenaars is echte gelijkheid tussen mannen en vrouwen in de kunstwereld nog steeds ver weg. Vrouwen in de kunst zijn niet alleen muzen, maar ook scheppers van betekenis, die de wereld inspireren en veranderen met hun creativiteit en innovatie.