Portretten
Portretschilderen: De persoon als brandpunt
In een portretschilderij staat de persoon meestal centraal. Andere picturale objecten of landschappen dienen enkel als achtergrond of staf en mogen niet afleiden van de persoon. Lange tijd had slechts een kleine groep mensen het voorrecht om in portretten te worden afgebeeld. Zo werden de meeste portretschilderijen tot het begin van de 19e eeuw voornamelijk gemaakt in opdracht van de adel, heersers, geestelijken of personen die waardig werden geacht vanwege hun sociale status of bijzondere prestaties. Dit hield verband met de functie van portretten. Ze dienden om personen te eren of te herinneren tijdens hun afwezigheid of na hun dood. Daarnaast werden portretten gebruikt om verschillende prestaties te eren, bijvoorbeeld in de oorlog of in de sport. Vandaag de dag dienen portretten nog steeds vaak vele representatieve doeleinden. Het portret van staatsleiders siert bijvoorbeeld veel gebouwen, bankbiljetten en munten. Vanaf de 19e eeuw werd portretkunst opengesteld voor alle andere sociale klassen. Bovendien hoefde een portret niet langer een echt persoon af te beelden, maar kon het ook fictieve motieven bevatten. Zelfportretten van kunstenaars waren een onafhankelijk genre dat zich ontwikkelde omdat schilders altijd de vrijheid en de mogelijkheid hadden om zichzelf af te beelden. Beroemde zelfportretten werden onder andere geschilderd door Albrecht Dürer, Vincent van Gogh en Max Beckmann.
Detail en hoek: Twee categorieën van portretbeelden
Hoe mensen worden afgebeeld in portretten hangt altijd nauw samen met de technische mogelijkheden en de respectieve actuele kunststromingen van een tijdperk. In het oude Egypte volgden portretten bijvoorbeeld nog gestandaardiseerde ideaaltypes; ten laatste tijdens de Renaissance ontstond een steeds naturalistischer weergave en vanaf de 20e eeuw begonnen expressie en abstractie de portretkunst te beïnvloeden. In het algemeen kunnen portretschilderijen worden onderverdeeld in twee categorieën: het detail van de beeld en de positie van het hoofd of de hoek van het model. De verschillende categorieën van het beelddetail beschrijven de mate waarin het model is afgebeeld in het portret. Een "portret ten voeten uit", bijvoorbeeld, toont de persoon volledig van top tot teen. Een "halflang" portret toont de persoon van het bovenlichaam tot aan de taille. Een "borstbeeld" toont het hoofd en de basis van de schouders, terwijl een "kopbeeld" alleen het gezicht toont. De tweede categorie die gebruikt wordt voor portretschilderijen verwijst naar de houding van het hoofd en de gezichtshoek van het model. Hier wordt vooral een onderscheid gemaakt tussen het "volle gezicht", het "profielaanzicht" en het "kwart gezicht". Portretten kunnen ook mensen van achteren afbeelden, waarbij hun gezicht niet zichtbaar is. Bij ars mundi kun je de schilderijen van verschillende beroemde kunstenaars ontdekken en portretschilderijen kopen.
Portretschilderijen - niet altijd een levensechte weergave van mensen
Naast deze twee basisgenres verschillen portretten verder in hun trouw aan het model. Er wordt vaak aangenomen dat een portretschilderij precies de mens moet weergeven, maar voor de meeste portretten kan worden aangenomen dat dit niet het geval is. Daar zijn verschillende redenen voor. Ten eerste is het gezien de schildertechniek bijzonder moeilijk om een mens levensecht weer te geven op een schilderij. Bovendien is dit niet altijd de bedoeling, omdat een portret, net als andere motieven, altijd een interpretatie van de werkelijkheid is. Elke schilder kiest voor zichzelf een manier van schilderen om de karaktereigenschappen uit te drukken die hij in het schilderij wil benadrukken. Zo namen de expressionisten soms duidelijk afstand van hun modellen, net als de kubisten. Veel portrettisten specialiseerden zich echter in fotorealistische werken die verwarrend veel op mensen lijken. Maar de functie van portretten beïnvloedt ook hun nabijheid tot de werkelijkheid. In de oudheid werden veel portretten gemaakt om mensen te eren. Voor dit doel werden koningen en heersers vaak geïdealiseerd afgebeeld. In die tijd, maar ook nu nog, proberen veel portretten het model te flatteren in plaats van zijn of haar ware fysionomie weer te geven.