Humor / Karikatuur
Lachen met kunst - humor in schilderijen
De beeldende kunst heeft veel verschillende disciplines ontwikkeld waarin humor een belangrijke rol speelt, bijvoorbeeld karikaturen, cartoons en strips. Kunstenaars uit vele tijdperken zagen humor als een belangrijk element van hun kunst en schilderden of tekenden grappige motieven, komische figuren of bizarre scènes. Veel schilders en grafici werkten echter ook met heel subtiele humor, die ze in hun werken verborgen hielden en die zich pas bij een tweede blik openbaarde. Maar de relatie tussen humor en beeldende kunst was niet altijd helemaal vrij van spanning. In de loop van de kunstgeschiedenis zijn er momenten geweest waarop humoristische elementen in de schilderkunst niet bijzonder goed werden ontvangen. Vooral in het geval van zeer traditionele motieven zoals portretten, landschappen of historische scènes, stond het kunstestablishment zelfs niet het kleinste beetje humor toe. Blijkbaar werden humoristische beelden gezien als een risico voor de reputatie van de schilderkunst als een serieuze vorm van beeldende kunst.
Kunstenaars en komedie van biedermeier tot popart
Hoewel er veel weerstand was tegen kunst met een humoristische kant, waren er genoeg kunstenaars die min of meer openlijk komedie in hun werk verwerkten. Een bijzonder bekend voorbeeld is de Biedermeier-schilder Carl Spitzweg. Oppervlakkig gezien toonden zijn schilderijen onschuldige scènes uit het dagelijks leven, maar toch slaagde hij erin om subtiele ironische opmerkingen in elk van zijn schilderijen te verbergen. Omdat sommige van zijn opmerkingen naar de autoriteiten verwezen, leken zijn schilderijen vaak provocerend. Andere kunstenaars werkten heel openlijk met humor. De dadaïsten in de 20e eeuw gebruikten humor bijvoorbeeld als middel tegen de broze ernst van de kunst. De werken van Kurt Schwitters, Hans Arp en anderen waren niet per se grappig in de traditionele zin van het woord, maar hun soms cryptische en overdreven voorstellingswijzen in beelden en geschriften hadden impliciet een zeer humoristische kant. De werken van de surrealisten, met hun groteske en verwrongen interpretaties van de werkelijkheid, bezaten ook een zekere komische kwaliteit. De kunstenaars van de Pop Art stonden ook open voor humor en komedie. Enerzijds namen ze rechtstreeks de esthetiek van strips over. Anderzijds kon de enscenering van eenvoudige alledaagse voorwerpen als kunstwerken zeker voor amusement zorgen. Sommige kunstenaars werkten tijdens hun carrière zelfs als schilder en karikaturist, zoals de Bauhaus-legende Lyonel Feininger of de avant-gardist en dadaïst George Grosz. Andere karikaturisten en humoristische illustratoren zoals Wilhelm Busch of Janosch worden tegenwoordig onbetwist erkend als vertegenwoordigers van de schilderkunst.
Karikatuur - humoristische beelden met satire en ironie
De karikatuurkunst is een van de oudste en meest traditionele humoristische kunstvormen. Een karikatuur becommentarieert sociale en politieke omstandigheden en gebeurtenissen op een overdreven en puntige manier met ironie, satire en humor. Vaak waren de grenzen tussen karikatuur en schilderij of tekening vloeiend. De vroegste karikaturen zouden al in de oudheid bestaan hebben bij de Grieken en de Romeinen. De uitvinding van de boekdrukkunst opende nieuwe manieren om karikatuurillustraties te reproduceren. Karikaturen werden echter pas populairder vanaf de 18e eeuw. In Engeland en Frankrijk, maar ook in Duitsland, werd het steeds gebruikelijker om de tekortkomingen in de maatschappij en de politiek te bekritiseren door middel van kleine humoristische tekeningen. Kranten en tijdschriften richtten dienovereenkomstige rubrieken op en ook publicaties die uitsluitend satire en karikaturen presenteerden, kregen voet aan de grond. Tot de oudste satirische tijdschriften in Duitsland behoren de "Fliegenden Blätter" (Engels = Vliegende Bladeren) (van 1844 tot 1944) en de "Simplicissimus" (van 1896 tot 1944). Soms werd karikatuurtekenen ook gebruikt voor politieke propagandadoeleinden - vooral tijdens de Koude Oorlog. Tegenwoordig nemen karikaturisten echter vooral de rol aan van kroniekschrijvers die op humoristische wijze hun tijd en tijdgenoten op de korrel nemen.